Ngày 27/10/2025, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 99/2025/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp (“Thông tư 99”) thay thế hoàn toàn Thông tư 200/2014/TT-BTC (“Thông tư 200”) và áp dụng cho năm tài chính bắt đầu từ hoặc sau ngày 01/01/2026. Thông tư 99 đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hệ thống chế độ kế toán doanh nghiệp. Dưới đây, ATA tập trung làm rõ một số điểm mới nổi bật và quan trọng của Thông tư 99 mà các chủ doanh nghiệp và bộ phận kế toán trong doanh nghiệp cần cập nhật và lưu ý như sau:
1. Tăng tính chủ động cho doanh nghiệp trong việc lựa chọn đơn vị tiền tệ, lựa chọn phương pháp và triển khai lập sổ sách kế toán, báo cáo tài chính
Kế thừa các nguyên tắc lựa chọn và xác định đơn vị tiền tệ trong kế toán từ Thông tư 200, bao gồm các yếu tố chính về doanh thu/chi phí và các yếu tố bổ sung về huy động vốn/ tích trữ. Tuy nhiên, Thông tư 99 cho phép doanh nghiệp được chủ động lựa chọn đơn vị tiền tệ trong kế toán và tự chịu trách nhiệm mà không cần thông báo cơ quan thuế quản lý trực tiếp như quy định cũ.
Thông tư 200 quy định, doanh nghiệp muốn sửa đổi, bổ sung hệ thống tài khoản kế toán để phù hợp với đặc điểm hoạt động và yêu cầu quản lý nội bộ phải “xin phép Bộ Tài chính”, tại Thông tư 99 mới đã loại bỏ nghĩa vụ này. Cụ thể, Doanh nghiệp được phép thay đổi tên, số hiệu, kết cấu và nội dung phản ánh của các tài khoản kế toán hướng dẫn tại Phụ lục II Thông tư 99. Việc sửa đổi phải đảm bảo:
- Phân loại và hệ thống hóa được đầy đủ các nghiệp vụ phát sinh.
- Không trùng lặp đối tượng hạch toán.
- Tuân thủ các nguyên tắc kế toán hiện hành.
- Không làm thay đổi hoặc ảnh hưởng đến các chỉ tiêu, thông tin trình bày trên BCTC.
Đặc biệt, khi thực hiện sửa đổi hoặc mở thêm tài khoản kế toán, doanh nghiệp có trách nhiệm:
- Ban hành Quy chế mở tài khoản kế toán (hoặc tài liệu tương đương) làm cơ sở thực hiện.
- Quy chế phải nêu rõ lý do, nội dung điều chỉnh và doanh nghiệp hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về các thay đổi đã ban hành.
Trường hợp không có sửa đổi, doanh nghiệp tiếp tục áp dụng hệ thống tài khoản kế toán như hướng dẫn tại Phụ lục II của Thông tư 99.
Ngoài ra, đối với các nghiệp vụ phát sinh chưa được hướng dẫn tại Thông tư 99, doanh nghiệp được căn cứ vào bản chất nghiệp vụ, Luật Kế toán, Chuẩn mực kế toán Việt Nam và các nguyên tắc hướng dẫn tại Thông tư 200 để thực hiện hạch toán phù hợp.
Có thể thấy, Thông tư 99 đã tạo cơ chế chủ động cho doanh nghiệp khi hướng dẫn cụ thể cách làm để doanh nghiệp được chủ động lựa chọn, quyết định nhưng đồng thời cũng yêu cầu và ràng buộc trách nhiệm cao cho doanh nghiệp. Đây là thay đổi quan trọng, thể hiện xu hướng trao quyền chủ động cho doanh nghiệp trong công tác tổ chức hệ thống kế toán, đồng thời siết chặt trách nhiệm giải trình và bảo đảm tính thống nhất trong BCTC.
2. Bổ sung nguyên tắc lập BCTC khi thay đổi đơn vị tiền tệ trong kế toán
Theo Thông tư 99, các nguyên tắc lập BCTC khi thay đổi đơn vị tiền tệ trong kế toán như sau:
- Tại kỳ kế toán đầu tiên kể từ khi thay đổi, doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi số dư các khoản mục trên sổ kế toán và Báo cáo tình hình tài chính sang đơn vị tiền tệ trong kế toán mới theo tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình (là trung bình cộng giữa tỷ giá mua chuyển khoản và tỷ giá bán chuyển khoản) của ngân hàng thương mại nơi doanh nghiệp thường xuyên có giao dịch (là ngân hàng thương mại mà doanh nghiệp có tần suất hoặc giá trị giao dịch nhiều hơn so với bên khác) tại ngày thay đổi đơn vị tiền tệ trong kế toán.
- Đối với thông tin so sánh (cột kỳ trước) trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và Báo cáo lưu chuyển tiền tệ, doanh nghiệp áp dụng tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình của ngân hàng thương mại nơi doanh nghiệp thường xuyên có giao dịch của kỳ trước liền kề với kỳ thay đổi.
- Doanh nghiệp phải trình bày trên Bản thuyết minh BCTC lý do thay đổi đơn vị tiền tệ trong kế toán và khi có những ảnh hưởng đối với BCTC do việc thay đổi đơn vị tiền tệ trong kế toán.
3. Nhiều thay đổi cơ bản trong việc lập BCTC của doanh nghiệp
Từ ngày 01/01/2026, hệ thống BCTC của doanh nghiệp sẽ bao gồm:
- Báo cáo tình hình tài chính
- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ
- Bản thuyết minh BCTC
Việc thay đổi tên báo cáo từ Bảng cân đối kế toán tại Thông tư 200 sang Báo cáo tình hình tài chính theo chúng tôi là hoàn toàn phù hợp với nội dung của báo cáo này là các chỉ tiêu về tài sản, nguồn vốn của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, đối với hạng mục tài sản trong Báo cáo tình hình tài chính, Thông tư 99 đã bổ sung nhóm tài sản sinh học, bao gồm cây trồng và vật nuôi, áp dụng đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp. Trước đây, các đối tượng này không được xác định là một loại tài sản riêng biệt, mà thường được xác định giá thành và hạch toán vào chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang.
4. Yêu cầu doanh nghiệp tăng cường công tác quản trị, kiểm soát nội bộ về tài chính – kế toán
a. Yêu cầu xây dựng quy chế quản trị nội bộ và tổ chức kiểm soát nội bộ
Thông tư 200 chỉ tập trung hướng dẫn việc ghi sổ và lập BCTC, tuy nhiên, Thông tư 99 đã mở rộng hơn, bao gồm cả yêu cầu về quản trị, kiểm soát nội bộ và tự chủ kế toán. Theo đó, một trong những thay đổi nổi bật của Thông tư 99 là việc bổ sung yêu cầu doanh nghiệp phải có trách nhiệm tự xây dựng quy chế quản trị nội bộ và tổ chức kiểm soát nội bộ, điều mà Thông tư 200 trước đây chưa quy định. Cụ thể, doanh nghiệp có trách nhiệm tự xây dựng quy chế quản trị nội bộ (hoặc tài liệu tương đương) và thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ. Mục tiêu là để phân định rõ quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của từng bộ phận, cá nhân có liên quan đến việc tạo lập, thực hiện, quản lý và kiểm soát các giao dịch kinh tế phát sinh trong doanh nghiệp.
Quy định này giúp tăng cường tính minh bạch, đảm bảo các hoạt động kế toán – tài chính được kiểm soát chặt chẽ, đồng thời phù hợp với yêu cầu của Luật Doanh nghiệp và các quy định pháp luật có liên quan. Đây được xem là bước tiến quan trọng hướng đến việc nâng cao chuẩn mực quản trị doanh nghiệp, đặc biệt với các doanh nghiệp có quy mô lớn hoặc có yếu tố nước ngoài.
b. Yêu cầu ban hành quy chế hạch toán nội bộ
Thông tư 99 quy định rõ ràng rằng doanh nghiệp phải ban hành Quy chế hạch toán kế toán (hoặc tài liệu tương đương) trong 4 trường hợp sau:
- Khi thiết kế hoặc sửa đổi, bổ sung biểu mẫu chứng từ kế toán;
- Khi sửa đổi, bổ sung tên, số hiệu, kết cấu hoặc nội dung phản ánh của tài khoản kế toán;
- Khi thiết kế hoặc điều chỉnh biểu mẫu sổ kế toán;
- Khi bổ sung thêm các chỉ tiêu trong BCTC.
Trước đây, theo Thông tư 200, các nội dung này chỉ được thực hiện khi có sự chấp thuận bằng văn bản của Bộ Tài chính. Với Thông tư 99, yêu cầu doanh nghiệp phải chủ động xây dựng và ban hành Quy chế quản trị nội bộ. Khi sửa đổi các nội dung nêu trên, doanh nghiệp có trách nhiệm ban hành Quy chế hạch toán kế toán (hoặc tài liệu tương đương), trong đó nêu rõ sự cần thiết và làm cơ sở cho công tác kế toán, kiểm toán. Doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về các nội dung đã sửa đổi. Có thể thấy, doanh nghiệp được trao quyền chủ động hơn, song đi kèm là trách nhiệm xây dựng và ban hành quy chế rõ ràng, minh bạch, đảm bảo tính thống nhất và kiểm soát nội bộ chặt chẽ.
5. Đơn vị trực thuộc là các đơn vị phụ thuộc của doanh nghiệp và không bắt buộc phải lập báo cáo tài chính riêng
Trước đây, Thông tư 200 quy định “Các đơn vị trực thuộc không có tư cách pháp nhân phải lập Báo cáo tài chính của mình phù hợp với kỳ báo cáo của đơn vị cấp trên để phục vụ cho việc tổng hợp Báo cáo tài chính của đơn vị cấp trên và kiểm tra của cơ quan quản lý Nhà nước.”
Tuy nhiên, Thông tư 99 cho phép doanh nghiệp được quyền tự quyết định việc phân cấp cho đơn vị trực thuộc lập hoặc không lập BCTC riêng. Quy định này giúp giảm bớt thủ tục và nghĩa vụ báo cáo cho đơn vị kế toán.
Ngoài ra, Thông tư 99 xác định rõ đơn vị trực thuộc chính là đơn vị phụ thuộc theo quy định của Luật Doanh nghiệp (chi nhánh, văn phòng giao dịch, địa điểm kinh doanh). và bỏ hoàn toàn khái niệm đơn vị trực thuộc có tư cách pháp nhân (các công ty con, công ty liên doanh, liên kết hoặc các đơn vị có tư cách pháp nhân do doanh nghiệp thành lập/mua cổ phần/góp vốn). Theo đó, việc theo dõi, hạch toán số liệu tài chính của đơn vị trực thuộc trong sổ sách kế toán và báo cáo tài chính của doanh nghiệp cũng sẽ có sự thay đổi căn bản.
Thông tư 99 có hiệu lực từ ngày 01/01/2026 và áp dụng cho năm tài chính bắt đầu từ hoặc sau ngày 01/01/2026. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, cơ sở ngoài công lập, các đơn vị kế toán khác được lựa chọn áp dụng Thông tư 99 để phù hợp với đơn vị mình.
Bình luận: